De naam Van Maneil wordt in de bronnen op verschillende manieren geschreven: Maneel, Manneel, Maneil, Maniel, Van Maneel, Van Manneel, Von Maneel etc. Daar de naam Van Maneil in de tweede helft van de 18e eeuw door de familie zelf op deze wijze wordt geschreven, is voor de archiefbeschrijving bij de RHC GA deze vorm aangehouden.
In 1398 wordt voor het eerst een vorm van de naam ‘Van Maneil’ genoemd: Claus en Johan Maneel. De eerste Van Maneil van enig aanzien -hij gebruikt het voorvoegsel ‘von’- is Johann von Maneel (Mehenell), (1543-1600). Hij is ‘Hofjunker des grafen Edzard II, Amtmann und Drost zu Pewsum, Befehlshaber der Burg und der Herrlichkeit Pewsum und Locquard’. Hij is gehuwd met Clara von Oldenbockum. Haar familie zou afstammen van Karel de Grote en van Widukind [4].
De zoon van Johann en Clara is Hans Georg (ook wel Johan Jurgen). Hij trouwt met Peije Entens van Manteda. Dit huwelijk is het eerste tussen een Van Maneil en een telg uit een Groninger jonkersfamilie. Een zoon uit dit huwelijk, Johan, trouwt in 1634 met Johanna Maria Kijff. Deze Johan doorloopt een voorspoedige carrière. In 1649 wordt hij burger van Appingedam; in 1651 en in latere jaren burgemeester van dezelfde stad. Tevens is hij lid van de Admiraliteit te Harlingen. Van 1661 tot 1663 is hij luitenant van de Hoge Justitiekamer te Groningen [5].
Van zijn zeven kinderen is Hans Georg de oudste. Hij wordt vaandrig, later luitenant en kapitein (Zie ook:Enkele oude graven ontrafeld. Oudeschans, waar zich zijn grafsteen bevindt) en noemt zich jonker in de beide Harksteden [6]. In 1659 trouwt hij met Margaretha Cornelia van Ackema.
De jongste zoon van Johan en Johanna heet Hans Adam. Zijn vrouw is Catharina Renetha Rengers van Cammingha. Zij bewonen een burcht nabij de Woldweg te Kolham.
Deze burcht behoort volgens oude kaarten aan ‘den Heer Maneel.’ (...) De naam van Maneel is er nog overgebleven in een stukje land in het Westeinde van Kolham, dat Maneeltjesland heet, nabij de vereniging van de Vrouwenlaan en de Woldeweg [7].
Van deze tak van de familie Van Maneil komen in het archief van RCA GA geen stukken voor.
De oudste, langstlevende zoon van Hans Georg en Margaretha heette Asingh, die zich Asinga von Maneel zu Holthausen noemt (1665- 1729). Hij is werkzaam bij de provinciale en later de generaliteitskamer en lid van Gedeputeerde Staten in 1714, 1720 en 1723 [8]. Ook van deze tak van de familie zijn geen stukken bij het RCA GA voorhanden.
De jongste zoon van Hans Georg en Margaretha noemt zich Warmolt Ackema van Maneel (1668- 1730). Hij bekleedt diverse rangen in het leger en brengt het in 1727 tot brigadier der cavalarie, waarschijnlijk in het leger van Hessen Homburg [9]. In Braunfels huwt hij in 1699 Maria Albertina von Hartlieb genannt Walsporn (1680-1773). Op grond van deze verbintenis zouden hun zoons Cornelius en Warmolt zich baron mogen noemen. In het familiearchief Van Swinderen bevindt zich een kopie van de adelsbrief, waaruit blijkt dat twee broers Hartlieb genannt Walsporn en hun zowel vrouwelijk als mannelijk nageslacht zijn: ‘... in Eeuwigen tijd in de staat ende graad des adels der regt Edel geboren Leens ende Riddern maatige Edelluyden verheft’.
Deze verheffing verleent keizer Maximiliaan op 27 april 1492 te Mainz [10] .
Het is vooral Cornelius, en niet zozeer Warmolt, die zich bedient van de titel.
DIE XVIII [UNIT MDCCLXV OBIIT, AETATIS SUAE LII, MENSES V, DIES IV, DEN HOOGWELGEBOOREN HEER WARMOLT BARON VAN MANEIL, HEERE VAN DEN HUISE LUINGA EN BIERUM, TOT LOSDORP, GODLINSE, SPYK, LEERMENS, ENUM, ZEERYP, 'T ZANT EN OOSTERWAAR CUM ANNEXIS JONKER EN HOVELING, WEEGENS DE PROVINTIE STADT EN LANDE RAAT TER ADMIRALITEIT, REESIDEERENDE TOT AMSTERDAM ETC. ETC. ETC. [24]
Wapen: Van Maneil. Ilelmteken: boven twee rijen van drie rode struisveren, waarop een kroon rust, een vlucht van goud en rood, waartussen een zwart gevoerde rode hoed mei platte hol, brede rand en afhangende riemen en boven de hoed drie zwevende rode bollen. Dekkleden: rood en goud. Schildhouders: twee van elkaar afgewende aanziende gekroonde gouden leeuwen met gouden, geringde halsbanden over een zwarte kraag, de leeuwen losstaand en met de rug naar het schild gewend.
Kwartieren [23].
VAN MANEIL
VAN HARTLIEB GENENT WADSPORN
VAN ACKEMA
BRENDERN VAN WIEDERSTEIN
SCHAY
VAN HATZFELT
VAN AYTA
VAN KRANINGSPERG
N.B. Afgebeeld: MON, plaat XI, nr. 2. Jaartal eertijds geschilderd: MDCC:XV. b. Grafzerken
Warmolt (1713-1765) is de oudste van de twee (het gezin telt negen kinderen, waarvan de meesten jong sterven).
Warmolt baron van Maneil
Warmolt baron van Maneil (gedoopt Groningen 8 januari 1713 - juni 1765) is een Groninger borgheer en regent geweest.
Van Maneil is een zoon van overste Warmolt Ackema van Maneel en van Maria Albertina von Hartlieb genoemd Walsporn. Hij wordt op 8 januari 1713 gedoopt in de Martinikerk van Groningen. Aan zijn moeder dankt Van Maneil zijn titel baron [19]. Van Maneil maakt fortuin in Indië. Hij is onder meer opperkoopman van de VOC en ‘president van de boedelmeesteren der Chineesche en Onchristelijke sterfhuizen te Batavia’.
Nadat hij in 1755 terugkeert naar Groningen koopt hij een groot aantal heerlijke rechten. In 1756 koopt hij de borg Luinga bij Bierum. Deze borg wordt openbaar verkocht in het Wijnhuis op de Grote Markt te Groningen.
Hij is volgens zijn rouwbord in de Sebastiaankerk van Bierum, heer van Bierum tot Losdorp, Godlinze, Spijk, Leermens, Eenum, Zeerijp, 't Zandt, Oosterwaar, cum annexis. Als jonker en hoveling is hij namens Stad en Lande raad van de admiraliteit te Amsterdam.
Van Maneil is in Indië getrouwd met de iets oudere Sara Catharina Verdion (1705-1787). Hun huwelijk blijft kinderloos.
Zijn broer luitenant-generaal Cornelius baron van Maneil en schoonzuster Josina Petronella Alberda van Bloemersma worden na zijn overlijden bewoners van de borg bij Bierum. Zij schenken in 1792 het door Heinrich Hermann Freytag en Frans Casper Schnitger jr. gebouwde orgel aan de kerk van Bierum [20].
Cornelius (1716-1799) treedt in de voetsporen van zijn vader en wordt ook militair. In 1794 bereikt hij de rang van luitenant-generaal der infanterie. Ten tijde van de komst van de Fransen in 1795 is hij commandant van Stad en Lande [11]. Hij trouwt in 1769, 52 jaar oud, met de 29-jarige Josina Petronella Alberda (1739- 1810). Zij is het zesde kind van Edzard Reint Alberda van Bloemersma en Adriana Sophia Gockinga.
Cornelius en Josina krijgen vier kinderen, van wie het enige zoontje jong sterft. Hun drie dochters trouwen met militairen. De oudste, Maria Albertina (1772-1856) huwt Otto Ernst Gelder, graaf van Limburg Stirum. De tweede, Adriana Sophia (1774-1850) trouwt eerst met Gérard Dard markies d'Espinay; daarna in Parijs in 1812 met Abraham Frédérique comte d'Erlach. Deze wordt later maarschalk van Frankrijk [12].
De jongste dochter, Sara Warmoldina Willemina (1782-1853) komt op een niet alledaagse wijze tot een huwelijk. Zij wordt in 1799 geschaakt door Walrad Otto van Hugenpoth van den Berenclauw uit de ouderlijke woning -in 1755 door haar oom Warmolt (1713-1765) aangekocht en in familiebezit gebleven-, de Luingaborg te Bierum. Volgens de overlevering: ’... wachtte haar ontvoerder -bij het laantje aan de oostzijde van de borg- met eene koets ...’.
Walrad zou van ‘mindere familie’ zijn, dat wie zeggen Rooms-katholiek [13]. Met hen verdwijnt de familie Van Maneil, althans de tak die borg Luinga in bezit heeft gehad, uit Groningen [14].
Meer over Warmolt Maneil
Van de leden van de familie Van Maneil neemt Warmolt (1713-1765) de meest vooraanstaande plaats in. Hij vergaart (zie boven) een groot fortuin in Indië. Zijn kapitaal zorgt ervoor, dat de familie Van Maneil zich definitief een plaats binnen de ‘gemeenschap’ van Groninger jonkers kan verwerven. In Indië vervult hij bij de Verenigde Oostindische Compagnie diverse functies, zoals die van opperkoopman en ‘president van de boedelmeesteren der Chineesche en Onchristelijke sterfhuizen te Batavia’ [1].
Op 2 juli 1755 keert Warmolt terug in Groningen. Met zijn grote vermogen is hij in staat zich een maatschappelijk hoge positie te verwerven. In de periode van 5 november 1755 tot 3 maart 1756 koopt hij maar liefst 29 rechten (het uiteindelijke totaal ligt rond de 40!), voor een gezamenlijke waarde van 32.890 car.gld. [16] Onder deze rechten bevindt zich het dijkrecht van de Vierburen. Deze 29 heerlijk- en gerechtigheden betrekt Warmolt uit de boedel van Daniël Henri l'Argentier, heer van Chesnoy. Deze is heer van Bierum wegens zijn huwelijk met Elisabeth Petronella Lewe, dochter van Evert Joost Lewe van Aduard en Christina Emerentina van Berum [1].
Via een broer van zijn schoonmoeder komt in 1733 de Luingaborg in bezit van Chesnoy (ook wel Duchesnoy). Deze blijkt echter zoveel schulden te maken, dat hij van 1750 tot 1755 onder curatele moet worden gesteld. In deze periode wordt op last van zijn crediteuren door de Hoge Justitiekamer zijn boedel geëxecuteerd [17]. De openbare verkoop vindt plaats in het Wijnhuis op de Grote Markt middels ‘keerskoop’. Niet alleen komen vele heerlijkheden en gerechtigheden uit de boedel van Duchesnoy in het bezit van Warmolt, maar ook de borg Luinga, inclusief 69+ gras omliggend land. Het wordt ook daadwerkelijk zijn woonplaats. Zijn erfgenamen bewonen eveneens de borg [1].
De borg, de landerijen en de rechten worden in bloot-eigendom vermaakt aan zijn broer Cornelius, terwijl de douarière Van Maneil, Sara Verdion, het vruchtgebruik verwerft. Bij haar dood valt het vruchtgebruik toe aan Cornelius. In 1799 erft zijn weduwe, Josina Petronella Alberda de borg, het land en toebehoren van de heerlijke rechten. Zij doet in 1803 haar bezittingen van de hand. H.J. van Bolhuis is de koper [18].
In het huwelijksregister sub 7 februari 1766 van Oude Pekela, staat naast de vermelding van het huwelijk van een soldaat uit het onderdeel van C. van Maneil geschreven:
‘N.B.. Het handje was van de hr Major C. van Maneil Gron: den 14 jan. 1766, gedateert den 9. (febr) getrouwt’.
Is dat ‘handje’ -van manus, main- een familieteken van de Van Maneils geweest?
Het familiewapen heeft daarentegen hele andere kenmerken:
In goud 5 roode bollen, 2, 1, 2; gekroonde helm; helmteken eene roode vlucht waartusschen een roode hoed van een platten vorm met breeden rand, overtopt door 3 roode bollen, 2 en 1. [2]
Het wapen komt ook voor op het rouwbord in de kerk van Bierum zie foto boven).
Op het orgel van Bierum treffen we het volgende aan:
RELIGIONIS AMORE ARDENS MANEILIA VIRTUS ME BIERUMANA POSUIT AEDE SACRUM DEO. CUM CONSORTE TORI GENTIS DECUS ALBERDANAE ME BIERUMANA POSITUM IN AEDE VOVET DEO. LIBERALITAS MANEILTANA [21]
Wapens: Rechts: Van Maneil. Links: Alberda.
N.B. Cornelis van Maneil, overleden Groningen 13 augustus 1799, gehuwd Groningen 21 april 1769 Josina Petronella Alberda, overleden Groningen 9 mei 1810. Zie: NLW, 1925, k. 110.
Alsmede:
DIT ORGEL, VERVAARDIGD DOOR DEN NAUWKEURIGEN KONSTARBEID VAN F. C. SNITGER EN H. H. FEITAG, DOOR DEN BEVOEGDEN KUNSTRECHTER J. H. TAMMEN, ORGANIST EN KLOKKENIST TE GRONINGEN ALS EEN PRONKJUWEEL VERKLAARD, EN DOOR DEN WELEERWAARDEN ZEERGELEERDEN HEER DEN HEERE A. FOLMER, PREDIKANT TE SPYK, GODE EN ZYNEN DIENST PLECHTIG TOEGEWYD DEN 20 SEPTEMBER 1792, IS DER BIERUMMER KERK GESCHONKEN DOOR DE GODSDIENSTIGE MILDDADIGHEID VAN DEN HEER EN VROUWE VAN DEZE PLAATS.
CORNELIUS BARON VAN MANEIL, HEER VAN BIERUM EN ONDERHOORIGE DORPEN, GENERAAL MAJOOR VAN DE INFANTERIE, KOLONEL VAN EEN REGIMENT TE VOET TEN DIENSTE VAN DEN STAAT DER VEREENIGDE NEDERLANDEN, KOMMANDANT DER TROUPES IN DE PROVINCIE VAN STADT EN LANDE, IN WEDDE EN WESTERWOLDINGERLAND, ALSMEDE DE FORTERESSEN DELFZYL, LANGEAKKERSCHANS, BELLINGEWOLDERSCHANS EN DE BOURTANGE, KOMMANDEUR DER STADT GRONINGEN, ENZ. ENZ.
JOSINA PETRONELLA BARONESSE VAN MANEIL GEBOREN ALBERDA VAN BLOEMERSMA, VROUWE VAN BIERUM EN ONDERHOORIGE DORPEN. ENZ. ENZ. [22]
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, Genealogische verzameling, nr. 103 [24].
Op de banken in de kerk van Bierum staan de wapens van Cornelis van Maneil en Josina Petronella Alberda [24].
De geschiedenis van het archief en de verantwoording van de inventarisatie
In 1939 schenkt jvr. C. gravin van Limburg Stirum een verzameling papieren aan het Rijksarchief in Groningen. Deze stukken zijn in haar familie gekomen door het huwelijk van Maria Albertina van Maneil, dochter van Cornelius van Maneil (de laatste mannelijke telg van zijn geslacht) en Josina Petronella Alberda, met Otto Ernst Gelder, graaf van Limburg Stirum en heer van Wilden. Deze echtverbintenis wordt op 11 juni 1792 gesloten te Bierum. Uit dit huwelijk komen 10 kinderen voort [1].
De inventaris van de archiefstukken
De zich in de ‘verzameling’ bevindende charters worden nog in 1939 door chartermeester P. Werkman beschreven. De beschrijving van de losse stukken kan dan nog niet worden voltooid .
Bij de inventarisatie van deze losse stukken in 1986 blijkt dat deze onlosmakelijk met de charters verbonden zijn. In de onderstaande inventarisatie zijn beide delen tot één geheel samengevoegd.
Hierbij is gekozen voor de hoofdindeling: stukken van de familie Van Maneil en van vorige bewoners van de borg Luinga te Bierum / stukken van de familie Alberda. Deze laatste stukken zijn ingebracht door Josina Petronella Alberda, echtgenote van Cornelius van Maneil. De eerste hoofdindeling is gesplitst in: stukken van bewoners van de borg Luinga te Bierum vòòr 1756 (in dat jaar wordt Warmolt van Maneil eigenaar) / stukken van de familie Van Maneil. Deze laatste indeling is op zijn beurt onderverdeeld in: persoonlijk / zakelijk. Dit geldt ook voor de stukken van de familie Alberda. In de rubriek zakelijk zijn de eigendomstitels c.a. opgenomen [1].
Afkortingen: RHC GA. Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven RAG. Rijksarchief Groningen GVA. Groninger Volksalmanak 1837-1851. Gronings(ch)e Volksalmanak 1890-1974. Met afbeeldingen GDW. Pathuis, Groninger Gedenkwaardigheden OBS. W. J. Formsma, R. A. Luitjens-Dijkveld Stol, A. Pathuis. De Ommelander borgen en steenhuizen. Assen 1973. Met afbeeldingen. NLW. De Nederlandsche Leeuw, 1883-1975. WP. Wikipedia
1. (Algemene bron) RHC GA – Groninger Archieven (artikel 21-08-2014)
2. NLW, 43 (1925), 107.
3. NLW, 53 (1935), 15.
4. Quellen und Forschungen, 11 (1962) 2; 13-19.
5. NLW, 43 (1925), 106-112.
6. GVA, 1925, 132.
7. Citaat uit Rurgers, Kolham, 12; zie ook Nederlandsche Leeuw, 53 (1935) 319.
8. NLW, 43 (1925) 109, 54 (1936) 35.
9. NLW, 43 (1925), 109.
10. Familiearchief Van Swinderen, inv.nr. 688. In dit afschrift, een slechte vertaling uit het Duits, staat het jaartal 1429.
11. Statenarchief, inv.nr. 810; Bijdragen Geschiedenis provincie Groningen III, (1866), 59.
12. NLW, 55 (1937, 26.
13. NLW, 43 (1925), 111
14. Uit de periode waarin de familie op Luinga gevestigd was, van 1755 tot en met 1803, stamt de naam ‘Manelia vruchtenbessenwijn’, een product dat nabij de borg wordt gemaakt. Ommelander Borgen, 82.
15. NLW, 43 (1925), 110.
16. Archief HJK, inv.nr. 1361.
17. OBS, 79.
18. OBS, 79.
19. Verheffing verleend door keizer Maximiliaan op 27 april 1492 te Mainz. De adelsbrief vermeldt ‘dat twee broers Hartlieb genannt Walsporn en hun zowel vrouwelijk als mannelijk nageslacht zijn: ... in Eeuwigen tijd in de staat ende graad des adels der regt Edel geboren Leens ende Riddern maatige Edelluyden verheft’ (bron RHC GA Familie Van Maneil, 1602 - 1804).
20. WP
21. Pathuis, GDW, blz. 217, nr. [954].
22. Pathuis, GDW, blz. 217, nr. [955].
23. Pathuis, GDW, blz. 217, nr. [963].
24. GDW, Redmer Alma
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Zie ook: 
